28 + nieokreślona liczba może statystów w Akcie I
KOBIECYCH
12: Ewa - pediatra Staruszka - przyszywana babka Dorotki Agata Grabowa - zwana Ciotką Agatą Mira Kobieta z transportu Kobieta z Hożej Kobieta głucha Kobieta I Kobieta II Kobieta III Sanitariuszka - siostra Jula, z opaską Czerwonego Krzyża na ramieniu Kupcowa - mała, zwinna, bardzo nieporządnie ubrana, zgrywająca się na „zupełną nędzę”
MĘSKICH
9: Jerzy - komendant, mąż Ewy, sławny aktor Profesor - ojciec Jerzego, były nauczyciel historii Gwarek - żołnierz (szeregowiec) Ślązak Szewc - pochodzący z Warszawy Mężczyzna z transportu Sturmführer Wortman - Karl Untersturmführer Nadler - Heinz Kreis Wabe - wartownik
DZIECIĘCYCH / STATYSTÓW / INNYCH
7:
2 dzieci: Dorotka - 6 lat, uratowana z zamojskiego transportu przez córkę Staruszki Niemowlę - kołysane do snu przez Kobietę z Hożej
+ nieokreślona liczba ludzi z transportu z workami jęczmienia na plecach w Akcie I + nieokreślona liczba ludzi po zawaleniu się korytarzy piwnicznych w Akcie I, siedzą na skrzyniach, na ziemi, słychać pojedyncze głosy wśród pyłu i ciemności
ILOŚĆ AKTÓW / OBRAZÓW, ILOŚĆ SCEN W AKTACH
Prolog. Akt I, bez podziału na odsłony. Akt II, dwie odsłony. Akt III, bez podziału na odsłony.
MIEJSCA AKCJI
Prolog - przed kurtyną na proscenium. Akt I - piwniczna sień, z niej korytarze (oznakowane) na Kruczą i Mokotowską oraz wyjście po schodkach na Hożą; końcówka powstania warszawskiego. Akt II, Odsłona I - obóz pracy Wilhelmshagen pod Berlinem; drewniany barak w przekroju, placyk, na nim sosna, druty kolczaste; zachód słońca. Akt II, Odsłona II - to samo miejsce; noc, gwiazdy, wiatr, reflektory - jeden nieruchomy na więźniów, drugi - tzw. szperacz. Akt III - to samo miejsce, co Akt II; ciemno, brak reflektorów, pod koniec wschodzi słońce.
ELEMENTY KOSTIUMOWE / REKWIZYTY
Skromny, prowizoryczny ekwipunek w piwnicy pod koniec powstania warszawskiego: piecyk węglowy, bandaże, świece, worki, kurtki, skrzynki. Dowód zmarłej córki Kobiety z Hożej (ausweis) - na polecenie Grabowej zostaje oddany Mirze. Telefon Wortmana - źródło informacji w Akcie II i III. Pełne walizki i inne przedmioty, które próbuje uratować Kupcowa.
ODNIESIENIA MUZYCZNE / LITERACKIE
Grabowa cytuje Mazurka Dąbrowskiego.
JĘZYK
OGÓLNIE
Proza.
CECHY SZCZEGÓLNE JĘZYKA
Język współczesny. Wiele słów i zwrotów z języka niemieckiego, głównie w ustach Niemców i Gwarka.
Dramat jest gloryfikacją honorowej postawy w obliczu wojny. Obawiam się jednak, że wojna nie wygląda tak delikatnie, jak została ukazana w dramacie. Ale Auderska przeżyła II wojnę światową, dlatego jest to ciekawy tekst w kontekście powojennych narracji. Opowieść potrzebna do podźwignięcia zniszczonego kraju, złamanych ludzi.
M.J.
Różne postawy ludzkie wobec niebezpieczeństwa, które opisane jest zwyczajnie, codziennie, blisko, prywatnie. Różne postawy ludzi wobec ludzi: stosunek do walczących, do więźniów, do jeńców, sposoby poniżania ludzi, możliwości oporu wobec poniżających. Rożne rodzaje walki: walką jest kopanie studni, przenoszenie jedzenia, opatrywanie rannych, udzielanie wsparcia załamanym; walką jest też wszelkiego rodzaju niezgoda na manipulacje zwycięzców. Nasuwa mi się skojarzenie z pracą Gene Sharpa Od dyktatury do demokracji. Drogi do wolności - co prawda dużo późniejszą, ale pokrewną w dostrzeganiu innych form walki niż zbrojne.
Wiele pytań: Czy istnieje w ogóle coś takiego jak moralne zwycięstwo w obliczu faktycznej, fizycznej przegranej? Jakie znaczenie mają drobne gesty, mikrodecyzje odnoszące się do innych ludzi? Jaką siłę trzeba mieć w sobie, żeby w warunkach ekstremalnego zagrożenia zachować godność, troskę o innych, nadzieję, zimną krew?
U.K.
Zachowanie człowieka w sytuacjach ekstremalnych.
Wojna przedstawiona jako element rzeczywistości, w jakiej przyszło żyć bohaterom. To, co niepojęte dla osób, które nigdy nie doświadczyły wojny, dla ludzi żyjących w danym czasie stało się normą.
Każdy walczy, tak jak umie - może opatrywać rannych, nosić gruz, zdobywać jedzenie. Może odnalezienie swojego miejsca w takich okolicznościach to jedyny sposób na przetrwanie?
Nasuwa się szereg pytań odnośnie tego, jak każdy z nas zachowałby się w sytuacji zagrożenia? Czy byłby prawy i moralny? Pomagał innym? Czy może wprost przeciwnie, dbałby jedynie o samego siebie?
A.K.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI AKTORSKIE
Agata Grabowa jest dobrą, dzielną kobietą z poczuciem humoru. Przyjemna i ciekawa do grania.
Nawet źli bohaterowie nie są tak bardzo źli. Wyciągniecie prawdziwego okrucieństwa (np. z niemieckich żołnierzy), które zadeptane jest słowami, to prawdziwe wyzwanie.
M.J.
Bardzo ciekawe, pogłębione postaci kobiet: Grabowa, Ewa, Kupcowa, Mira oraz inne bezimienne Kobiety. Właściwie największy ciężar dylematów moralnych w tym dramacie spoczywa na nich, a one nie pozwalają sobie na opisywanie swoich uczuć, nie rozwodzą się w potokach słów nad swoimi przeżyciami - żyją, działają, podejmują decyzje.
Interesujące również postaci Jerzego, Profesora i Gwarka podejmujące dyskusję z typowo bohaterskim etosem. Zwyczajni, „dotykalni” mężczyźni bez wielkich słów.
Najwięcej mówią Niemcy: Wortman i Nadler - prowadzą jakieś socjologiczno-filozoficzne dyskusje, ideowe spory, próbują się nawzajem przekonać do swoich racji. A jednak od początku wyczuwalna jest absurdalność tych rozmów, ich bezcelowość i bezowocność. Racje oprawcy są pozbawione racji.
U.K.
Wszystkie postaci interesujące.
Przejmująca postać profesora - mężczyzny mądrego i poczciwego: PROFESOR: Od samego początku wiedziałem: nie damy rady. Ale myślę, że my… tu… zrobiliśmy wszystko, cośmy mogli. Cośmy powinni byli zrobić… Walczyliśmy o ten dom, o tę ulicę, kiedy pikowały samoloty, pod najcięższymi pociskami, w dymie, w pożarach, bez broni… Znosiliśmy pragnienie, głód, rany. Byliśmy mężni.
Ciekawe postaci kobiece - każda z nich to prawdziwa kobieta czynu.
EWA: Ale ja dziś muszę wybierać. Ojcze! Tamta kobieta czołgała się pod wagonami, gotowa na kalectwo, na śmierć… Wydarła to dziecko z ich rąk. I on je ocalił po raz drugi. A ja miałabym je teraz oddać? Przyznać, że nie ma już w nas nadziei?
A.K.
PROBLEMY / MOŻLIWOŚCI INSCENIZACYJNE
Wojna jest tu przedstawiona dość bezkrwawo. Mówi się o zagazowywaniu w Auschwitz, Sanitariuszka wchodzi ranna, ale prawdziwa śmierć odbywa się gdzieś za kulisami. Dramat wywołuje podobne wrażenia jak wojenne kino gatunkowe - niby straszno, ale z happy endem, bo honor i dobro zawsze zwyciężają, nawet, jeśli finałem jest śmierć. Próba wyplątania się z tego modelu lub wykorzystanie go jest prawdziwym wyzwaniem tego tekstu.
Ważnym elementem są tu obozowe światła tzw. „szperacze”. Można nimi dużo opowiedzieć.
M.J.
Bardzo realistyczne założenia przestrzenne i scenograficzne autorki budują niemal reportażową konwencję pierwszej części (Akt I). W drugiej części (Akty II i III) nacisk położony jest bardziej na rozgrywki psychologiczne.
Akcji towarzyszą (i mają na nią wpływ) - wybuchy, strzały, zawalające się ściany, osypujący się pył i gruz, poruszające się światła (szperacze) w obozie.
Autorka buduje wiele planów zarówno w piwnicach, jak i w obozie, zakłada symultaniczne budowanie zdarzeń.
U.K.
Przedstawienie wojny zawsze jest swego rodzaju wyzwaniem. Opisy w dramacie są bardzo realistyczne stąd należy przyjąć odpowiednią formę teatralną.
Akcja dramatu dzieje się w wielu miejscach, jest wartka i przestrzeń dość szybko się zmienia. Może wprowadzenie wizualizacji multimedialnych byłoby dobrym rozwiązaniem.
A.K.
UWAGI DODATKOWE
Tekst mógłby posłużyć jako scenariusz filmowy.
M.J.
Chciałoby się, żeby ten dramat już nigdy nie był aktualny. Niestety - Guantanamo, terroryzm, obozy uchodźców, Turcja, Ukraina, logika siły itd.
U.K.
Kolejny dramat wojenny, który dużo lepiej sprawdziłby się jako adaptacja filmowa niż teatralna.
A.K.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
DATA POWSTANIA
sierpień-grudzień 1955
WYDANIE
Auderska Halina, Dopóki żyjemy, w: Dialog, 1956, nr 4, s. 3-37, ISSN 0012-2041
